Người kế nhiệm đang 'nuôi' 1 startup nhằm xoá sạch thành tựu của Jack Ma ở Alibaba, thay thế cỗ máy tạo ra gã khổng lồ hơn 400 tỷ USD, lý do khiến ai cũng phải cúi đầu nể phục

Trong suốt nhiều tháng, Daniel Zhang tích cực làm việc cùng một nhóm nhân viên tại garage ở Thượng Hải. Vị lãnh đạo của tập đoàn Alibaba đang tham gia vào một kế hoạch bí mật nghe có vẻ điên rồ - ngay cả với những đồng nghiệp của ông ở công ty. Zhang muốn cho ra mắt một startup trực thuộc Alibaba, có thể kết hợp như một cửa hàng rau củ, một nhà hàng và một ứng dụng vận chuyển, sử dụng robot và nhận diện khuôn mặt để đẩy nhanh việc giao hàng cũng như thanh toán.

Dự án có tên Freshippo kể từ đó đã trở thành một phần quan trọng trong kế hoạch của Zhang cho tương lai của Alibaba với 150 cửa hàng tại 17 thành phố khác nhau. Vào một buổi chiều trong tuần gần đây tại cửa hàng ở Hàng Châu, những thùng nhựa tự động di chuyển qua các đường ray ở trên trần nhà, thu gom hàng hóa trong cửa hàng cho những đơn hàng trực tuyến. Người giao hàng đứng xếp hàng để vận chuyển hàng hóa đến bất kỳ đâu, bán kính 1,9 dặm trong vòng 30 phút.

Zhang, 47 tuổi được biết đến là người kế nhiệm của một trong những doanh nhân nổi tiếng nhất Trung Quốc Jack Ma. Ngày 10/9 tới đây, ông sẽ được bổ sung thêm chức danh Chủ tịch của Alibaba sau khi đảm nhận cương vị CEO từ năm 2015. Như vậy, ông sẽ là người kế nhiệm đầu tiên bởi trước nay đồng sáng lập Jack Ma đều nắm giữ cả 2 cương vị này.

Nếu như Jack Ma được biết đến trên toàn cầu và những bài phát biểu của ông tại các hội thảo nhiều không đếm xuể thì Zhang lại ít nói và ẩn mình hơn, ông nói tiếng Anh không được lưu loát lắm trong các cuộc họp với nhà đầu tư. Thậm chí tại Trung Quốc, ông gần như không được biết đến. Ở trụ sở Alibaba, một phụ huynh của nhân viên còn nhầm ông là người gác cổng.

Tuy nhiên, theo cách của mình, Zhang đang chứng minh ông là người kế nhiệm tài năng. Ông nói rằng Alibaba đang ở vị thế độc nhất vô nhị để có thể kéo thế giới online và offline lại với nhau và xa hơn, hàng tá những sáng kiến mới của ông đang đưa Alibaba thâm nhập sâu hơn vào những lĩnh vực gồm tài chính, chăm sóc sức khỏe, phim ảnh và âm nhạc. Tại Mỹ, một số nhà đầu tư tỏ ra lo ngại rằng có thể Zhang đang tiếp cận tới quá nhiều thứ. Dẫu vậy, theo quan điểm của Zhang, đó là vấn đề sống còn. "Mỗi doanh nghiệp có một vòng đời. Nếu chúng ta không giết chết doanh nghiệp hiện tại thì sẽ có người khác làm điều đó. Vì vậy, tôi muốn tự làm ra những mảng kinh doanh mới để giết chết những hoạt động kinh doanh cũ".

Nền tảng trực tuyến của Alibaba đã giúp họ trở thành công ty niêm yết lớn nhất Trung Quốc với giá trị thị trường khoảng 460 tỷ USD nhưng những tháng gần đây, đã có vài dấu hiệu cho thấy sự chững lại. Tốc độ tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc đang chậm lại, khiến người tiêu dùng thắt chặt chi tiêu và quảng cáo. Các nhà đầu tư thì từ đó lo ngại kéo giá cổ phiếu xuống. Chưa kể đến ảnh hưởng của biểu tình ở Hong Kong đã buộc phải trì hoãn một thương vụ IPO có thể huy động tới 20 tỷ USD. "Ông ấy đang tìm ra hạt giống mới cho tốc độ tăng trưởng doanh thu. Ông ấy đang gieo rất nhiều hạt giống", chuyên gia Mitchell Green nói.

Sinh ra và lớn lên tại Thượng Hải, Zhang muốn theo nghiệp cha làm kế toán và theo học Đại học Tài chính kinh tế Thượng Hải. Khi mới đi làm, ông nhận ra một điều là ngay cả những tổ chức lớn cũng có thể sụp đổ rất nhanh chóng. Lần đầu là khi đi phỏng vấn tại ngân hàng Barings, ông đã chứng kiến một người môi giới làm mất hơn 1 tỷ USD và khiến một tổ chức có lịch sử 233 năm tuổi bị suy sụp. Tiếp theo đó, ông trở thành một kiểm toán viên tại chi nhánh Arthur Andersen Trung Quốc, nhưng sau đó không lâu công ty này cũng gặp phải bê bối gian lận kế toán.

Sau đó Zhang trở thành Giám đốc tài chính tại công ty phát triển game Shanda Interrative - là công ty internet lớn nhất tại Trung Quốc thời điểm đó. Đó cũng là nơi Phó chủ tịch Alibaba Joseph Tsai - người có ảnh hưởng lớn chỉ sau Jack Ma gặp Zhang vào năm 2007. "Daniel thật sự hiểu về kinh doanh".

Tại Alibaba Zhang thực sự nổi bật. Khi gia nhập công ty, website hot nhất của công ty là Taobao - một dạng eBay ở Trung Quốc đang thua lỗ và ngập hàng giả. "Khi tôi nhìn vào báo cáo tài chính, ôi chúa ơi, doanh thu bằng 0. Lợi nhuận: Toàn thua lỗ. Sau đó tôi xem đến bảng cân đối tài chính, thậm chí còn tồi tệ hơn", ông nhớ lại.

Bắt đầu từ năm 2008, Zhang đã đảm nhận việc phát triển Tmall - một nền tảng trực tuyến giống Amazon hơn và trở thành mảng kinh doanh mang lại lợi nhuận khổng lồ cho Alibaba. Để thu hút những thương hiệu lớn tham gia website, ông đã cung cấp cho những nhà buôn với những thông tin về khách hàng của họ: Ai mua đồ, họ sống ở đâu, rồi loại quảng cáo nào sẽ có tác dụng tốt. Doanh thu bùng nổ, và Zhang dần dần thu hút được những thương hiệu toàn cầu như P&G, SK-II bán hàng trực tuyến ở Trung Quốc. Ông cho thấy Alibaba đang rất nghiêm túc về cuộc chiến chống hàng giả bằng việc cài phần mềm chống hàng giả và tạo đường dây nóng cho các công ty báo cáo khi cần. P&G ước tính chỉ có khoảng 1% hàng hóa của họ trên Alibaba là hàng nhái mặc dù Taobao vẫn trong danh sách đen của chính phủ Mỹ.

Trong năm 2009, Zhang và đội ngũ của ông đã tạo ra Singles' Day - một ngày hội mua sắm như Blackfriday của Mỹ. Zhang đã dành nhiều tháng thuyết phục các nhà buôn tham gia, sau đó xem doanh thu, quảng cáo và những sản phẩm được đăng trên các website chủ đạo. Doanh thu trong riêng ngày này đã đạt 135 triệu USD trong năm thứ 2, sau đó là 5,8 tỷ USD trong năm thứ 5. Năm ngoái, con số đó tăng lên 31 tỷ USD, lớn hơn rất nhiều so với Black Friday.

Hiệu ứng từ Tmall và Singles' Day "về cơ bản giúp gã bán lẻ Alibaba được như ngày hôm nay". Jerry Yang - một thành viên trong hội đồng quản trị của Alibaba và đồng sáng lập Yahoo! Corp nói rằng phong cách tối giản của Zhang là một điểm lợi thế. "Những kết quả mà Daniel có được hơn bất kỳ lời nói nào. Với ông ấy thực thi là vấn đề quan trọng".

Freshippo là một phần trong thứ mà Alibaba gọi là "bán lẻ thế hệ mới". Cửa hàng kết hợp mọi thứ được hình thành bởi CEO Freshippe là Hou Yi - người đã lên kế hoạch tự xây dựng công ty cho đến khi gặp Zhang vào năm 2014. Qua một buổi cà phê, Zhang đã thuyết phục ông tham gia vào Alibaba thay vì tự làm và cho ông 100 triệu USD để bắt đầu mà không mong đợi có lãi trong 2 năm đầu. "Sau đó tôi mới biết ông ấy quyết tâm thế nào. Đây giống như startup thứ hai của Daniel vậy. Ông ấy nói rằng sau quá nhiều năm, cuối cùng ông cũng có thể thấy một dự án có thể vượt qua Tmall".

Mặc dù vậy, thành công của Freshippo vẫn chưa được đảm bảo. Biên lợi nhuận đang rất thấp trong mảng rau củ và hàng loạt các startup có vốn mạnh đang cạnh tranh với họ. Một chi nhánh giao hàng của Alibaba là Ele.me cũng đang trong cuộc chiến đốt tiền với Meituan.

Mở rộng ra nước ngoài có thể là thử thách lớn nhất. Ma đã cam kết rằng Alibaba một ngày nào đó sẽ tạo ra ít nhất một nửa doanh thu bên ngoài Trung Quốc - một mục tiêu mà Zhang nói rằng ông sẽ là người trực tiếp theo đuổi. Tuy nhiên, doanh thu ở nước ngoài hiện vẫn còn rất xa mục tiêu này. Alibaba đã tiêu 4 tỷ USD cho Lazada để mở rộng tại Đông Nam Á nhưng họ đang gặp khó khăn ở những thị trường lớn như Indoenesia. Tháng 3, Lazada đã thay vị CEO thứ 3 trong vòng 9 tháng.

Những chi tiêu của Alibaba đang đặt ra dấu hỏi lớn trong bối cảnh nhu cầu tiêu dùng ở Trung Quốc và thị trường vốn chững lại. Cổ phần công ty đã tăng gấp 3 lần kể từ khi Zhang đảm nhận vị trí CEO vào tháng 9/2015 cho tới tháng 6 năm ngoái. Kể từ sau đó, giá trị công ty đã giảm 15%.

Những sáng kiến mới cũng gây ra những ảnh hưởng xấu tới Zhang. Ngay cả với tiêu chuẩn của ngành công nghiệp công nghệ ở Trung Quốc - vốn xem trọng văn hóa làm việc 996 - tức là từ 9 giờ sáng tới 9 giờ tối, 6 ngày trong tuần thì lịch trình của Zhang cũng quá căng thẳng. Bên cạnh việc cố gắng cạnh tranh với các đối thủ, Zhang còn phải đối mặt với những ký ức về Jack Ma.

"Rất khó để kế nghiệp các nhà sáng lập. Càng khó hơn khi bạn phải bước tiếp con đường của một người có tầm vóc toàn cầu", theo Jeffrey Sonnefeld.

Vân Đàm