Căng thẳng thương mại Mỹ-Trung không chỉ đơn thuần là về thặng dư hay thâm hụt thương mại giữa hai quốc gia, diễn biến đến nay cho thấy, đây chỉ là một phần nhỏ trong cuộc chiến lớn hơn nhằm giành lấy vị thế về siêu cường công nghệ cũng như các lợi thế khổng lồ về thương mại và an ninh quốc gia đi kèm với nó.

Minh chứng của điều này là các cuộc đua trí tuệ nhân tạo, robot, xe tự lái.

Kế hoạch đầy tham vọng của Trung Quốc nhằm thống trị các lĩnh vực trên đã kích thích hành động của chính quyền tổng thống Trum, sau nhiều năm các doanh nghiệp Mỹ hoạt động trên lãnh thổ Trung Quốc phàn nàn về việc bị buộc phải chuyển giao công nghệ và chịu đựng nạn ăn trộm công nghệ.

Với căng thẳng giữa hai bên ngày càng leo thang sau khi nước Mỹ đưa hãng công nghệ Trung Quốc Huawei Technologies vào danh sách đen, bóng ma của một cuộc chiến công nghệ toàn diện đang dần lộ rõ. Dưới đây là bảng so sánh giữa hai nền kinh tế hàng đầu thế giới trong cuộc chiến công nghệ đang diễn ra:

Nước Mỹ đã sản sinh ra các công ty công nghệ giá trị nhất thế giới, với những hãng hàng đầu thế giới trong lĩnh vực phần mềm, smartphone, thương mại điện tử, tìm kiếm và mạng xã hội. Hiện tại, năm công ty hàng đầu của nước Mỹ là những công ty giá trị nhất thế giới trong các lĩnh vực của họ.

Trong khi đó, lĩnh vực công nghệ Trung Quốc mới nổi lên từ khoảng 5 năm trước, với các công ty như Tencent và Alibaba đang tìm cách leo lên vị trí những công ty hàng đầu trên toàn cầu. Giá trị vốn hóa không phải thước đo duy nhất về giá trị thị trường của những công ty đó, nó còn cho thấy khả năng tài chính họ có thể bỏ ra thực hiện cho các vụ thâu tóm, tuyển dụng các tài năng, gây vốn và đầu tư vào công nghệ mới.

Từ lâu nước Mỹ đã là thị trường internet lớn nhất và quan trọng nhất thế giới. Nhưng dân số lớn tuyệt đối của Trung Quốc đã cho phép họ vượt qua Mỹ để giành lấy ngôi vị này. Người khổng lồ châu Á có lượng người dùng di động lớn gấp 4 lần Mỹ, mang lại các cơ hội khổng lồ cho những công ty nội địa trong mọi lĩnh vực, từ thương mại điện tử, nhắn tin cho tới game và thanh toán điện tử.

Trong khi Trung Quốc có ưu thế về lượng người dùng internet, người tiêu dùng Mỹ mới là những người chi tiêu mạnh tay nhất trên môi trường này, khi tạo ra sản lượng kinh tế theo bình quân đầu người lớn gấp 7 lần so với đối thủ Trung Quốc. Điều này mang lại cho các công ty công nghệ Mỹ một môi trường giàu tiềm năng để tạo ra doanh thu, cũng như lợi nhuận và phát triển các sản phẩm vĩ đại mới.

Nước Mỹ là nơi sáng tạo ra các công ty đầu tư mạo hiểm và sử dụng mô hình đầu tư vốn tư nhân để tạo nên nhiều công ty công nghệ hùng mạnh nhất thế giới. Họ vẫn đang duy trì được bước tiến của mình. Nhưng về cơ bản Trung Quốc đã thu hẹp được khoảng cách về lượng tiền đầu tư. Điều đó đã giúp số lượng các startup tỷ USD tại Trung Quốc, hay còn gọi là các startup kỳ lân, nhiều ngang ngửa với nước Mỹ. Đáng kể trong số đó có cả Bytedance với mức định giá 75 tỷ USD vào năm ngoái.

Các chất bán dẫn là sức mạnh điện toán nền tảng đóng vai trò trung tâm cho mỗi cuộc cách mạng công nghệ. Hiện tại, các công ty Mỹ đang có lợi thế về lĩnh vực này, khi kiểm soát hầu hết các tài sản trí tuệ hàng đầu và gần như đè bẹp các đối thủ Trung Quốc về sản lượng.

Ví dụ, theo ước tính của hãng nghiên cứu Sanford C. Bernstein, bộ phận chip của Huawei, HiSilicon, công ty bán dẫn lớn nhất Trung Quốc có doanh thu 7,6 tỷ USD vào năm ngoái. Tuy nhiên, con số này chỉ bằng 1/10 doanh thu của hãng chip Intel.

Các công ty bán dẫn Trung Quốc cũng cần đến phần mềm của những công ty Mỹ như hãng Cadence và Synopsys để thiết kế chip, cũng như thiết bị từ các công ty Applied Materials và Lam Research cũng của Mỹ để sản xuất chip.

Trong khi Alexander Graham Bell là người phát minh ra điện thoại và biến Mỹ trở thành người tiên phong trong công nghệ viễn thông của thế giới, những ngày vinh quang đó đã không còn. Các nhà sản xuất thiết bị viễn thông của Mỹ đã biến mất từ hai thập kỷ gần đây, và ngành công nghiệp này giờ đây do bộ ba nhà cung cấp nước ngoài thống trị. Trong đó, Huawei rõ ràng là người dẫn đầu, đặc biệt về việc phát triển công nghệ mạng không dây 5G mà các nhà mạng trên thế giới đang bắt đầu triển khai.

Trong cuộc đua thu hút các chuyên gia AI, Trung Quốc vẫn đang là người đi sau nước Mỹ. Theo ước tính của trường Quản lý và Chính sách Công thuộc Đại học Thanh Hoa, nước Mỹ đang dẫn đầu thế giới với hơn 28.000 người, trong khi Trung Quốc chỉ có khoảng 18.000 người. Tuy nhiên, khoảng cách này đang được thu hẹp.

Trong một báo cáo vào năm 2016 của diễn đàn Kinh tế Thế giới, Trung Quốc có khoảng 4,7 triệu người tốt nghiệp trong các lĩnh vực như khoa học, công nghệ, kỹ sư và toán học (được gọi tắt là STEM), trong khi Mỹ chỉ có khoảng 568.000 người.

Trong hai thập kỷ gần đây, Apple và nhiều công ty công nghệ hàng đầu nước Mỹ đã đi theo xu hướng của những nhà sản xuất truyền thống trong việc chuyển hoạt động sản xuất và lắp ráp sang Trung Quốc. Ví dụ, Foxconn Technology Group, nhà lắp ráp hàng đầu cho iPhone, đã tuyển dụng khoảng 1 triệu lao động vào mùa cao điểm.

Trong khi đó, công nhân Mỹ vẫn có năng suất cao hơn trong mỗi giờ lao động và tiếp tục đảm nhiệm các công nghệ nhạy cảm, như các sản phẩm trên tàu không gian. Nhưng ngay cả khi tính trên giá trị gia tăng trong quá trình sản xuất, Trung Quốc vẫn bỏ xa so với Mỹ.

Các so sánh trên đây cho thấy cũng giống như cuộc đối đầu giữa hai nước trong lĩnh vực thuế quan, không có người chiến thắng rõ ràng trong cuộc chiến công nghệ này.